1. Είσοδος
Η αρχαία βρίσκεται πόλη των Γιτάνων βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τα ελληνοαλβανικά σύνορα, στο βορειοδυτικό άκρο της Θεσπρωτίας. Θέση φυσικά οχυρή, κτισμένη πάνω σε χαμηλό πλάτωμα στο νοτιοδυτικό άκρο του επιμήκους υψώματος της Βρυσέλλας, δίπλα στην κοίτη του Καλαμά, προστατεύεται από το μαιανδρισμό του ποταμού που περιβάλλει τις τρεις πλευρές του οικισμού, και από το ύψωμα της Βρυσέλλας στα βορειοανατολικά.
Σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα της έρευνας, τα Γίτανα ιδρύθηκαν γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Ισχυρή οχύρωση περιέβαλε τον οικισμό, ο οποίος διέθετε οργανωμένο πολεοδομικό σύστημα. Οι δρόμοι ήταν ευθύγραμμοι και διασταυρώνονταν κάθετα μεταξύ τους σχηματίζοντας επιμήκεις οικοδομικές νησίδες. Σε κάθε νησίδα, ανάλογα με το μήκος της, υπήρχαν δύο ή και περισσότερα κτήρια, ενώ μεγαλύτερου μεγέθους οικοδομήματα, δημόσια ή ιδιωτικά, μπορεί να καταλάμβαναν μια ολόκληρη νησίδα.
Εξωτερικά των τειχών βρίσκεται το θέατρο, ενώ τα δημόσια οικοδομήματα, όπως το Πρυτανείο – Αρχείο, η Αγορά, το ιερό του Απόλλωνα Αγυιέα και οι ναοί της Θέμιδας και της Παρθένου, συγκεντρώνονται στο δυτικό τμήμα της πόλης..
Κατά την ανασκαφή του πρυτανείου – αρχείου της πόλης στο νοτιοδυτικό άκρο του οικισμού, ανάμεσα στα περίπου 3.000 πήλινα σφραγίσματα που αποκαλύφθηκαν, δύο έφεραν την επιγραφή «ΓΙΤΑΝΑ». Μετά την αποκάλυψη των σφραγισμάτων, και κατ’ αναλογία προς την Τιτάνη, το όνομα «ΓΙΤΑΝΑ» θεωρήθηκε δωρικός τύπος ενικού αριθμού του ονόματος «Γιτάνη», το οποίο και καθιερώθηκε για χρόνια στον επιστημονικό κόσμο.
Χάλκινη αφιερωματική επιγραφή που αποκαλύφθηκε στο μικρό δίχωρο ναό του δυτικού τμήματος του οικισμού, έφερε την οριστική επιβεβαίωση του ορθού ονόματος της πόλης. Στην επιγραφή αναφέρεται πληρέστατα το όνομα ΕΝ ΓΙΤΑΝΟΙΣ, σε πληθυντικό αριθμό, επιβεβαιώνοντας την ονομασία που διέσωσαν οι αρχαίοι ιστορικοί. Η πρόσφατη ανάγνωση της αφιερωματικής επιγραφής του ναού αποκατέστησε πλέον την αρχαία ονομασία του οικισμού, Γίτανα, τα Γίτανα, επιβεβαιώνοντας τις αναφορές του Πολύβιου και του Λίβιου.
Ακουστική Ξενάγηση
